Der Mensch fühlt sich in einer grünen Umgebung auch deswegen geborgen, weil er sich daran gewöhnt hat. Unser Ursprung ist auf diese Weise in unserem Gehirn eingraviert. Ähnlich ist es, wenn wir uns an etwas gewöhnt haben. Weil unsere Kultur es uns so vorlebt, weil die Gesellschaft es so vorzieht. Oder einfach deswegen, weil wir gewisse Entscheidungen im Leben treffen. Aber wir gewöhnen uns nicht nur an Bilder oder an Farben. Wir können uns ebenfalls an die Art und Weise gewöhnen, wie Geschichten erzählt werden. Treffen wir auf eine neue Geschichte oder auch ein neues Bild, kann der eine oder andere einen Schock erleben.
In Europa haben wir uns daran gewöhnt, dass in der Geschichte ein Held und ein Antiheld vorkommt. Ihre Rollen können vertauscht werden. Manche bemühen sich darum, einen “vielschichtigen Helden” zu erschaffen.
2. Die Helden
Denn es gibt keine. Keine Hauptperson, um die sich die Geschichte spinnen lässt. Das ist vielleicht nichts ungewöhnliches, denn es gibt durchaus Filme, die auch ohne Helden auskommen. Doch hier gibt es auch kein Gut und Böse. Es gibt beides. Alles hat zwei Seiten. Alles hat gute und böse Seiten. Alles ist schwierig in Worte zu fassen. Alles ist grausam und schön gleichzeitig.
Alles ist wie das Leben selbst. Hart. Und schwer zu begreifen für den ersten Moment. Wenn wir meditieren, kann uns das, was wir gemeinhin als Natur bezeichnen, eben so vorkommen.
Aber wovon handelt der Film eigentlich? Ich würde diese Frage nicht beantworten wollen. Ich würde hier eine große Leere hinterlassen. Und den Film einfach betrachten. Wie die Natur auch. The Housemaid. Von 1960.
Rhizom ist nicht nur der Titel des Vorworts zu Tausend Plateaus sondern auch eines der Begriffe, die Deleuze und Guattari in ihrem Diskurs nutzen. Ich würde den Begriff nicht diskutieren wollen sondern die Nutzung ausweiten. Ich würde sagen, dass Rhizom, dass die Wurzel, ein sehr gutes, ein sehr praktisches Bild ist, um die Wirklichkeit zu beschreiben. Geschichten der Menschen ähneln oft den Spuren der Wurzeln. Sie verzweigen sich, manchmal aber auch kommen sie zusammen. Um sich dann erneut zu verzweigen und fortzuschreiten.
Das Bild der Wurzel berichtet uns aber auch von einer anderen Sache. Von der Vielfalt. Davon nämlich, dass Menschen und deren Leben unterschiedlich sind und dass diese Unterschiede eben manchmal zusammenkommen können und manchmal entfernt sind und dennoch Gemeinsamkeiten aufweisen. Auch wenn Begriffe wie „Verschiedenheit“ typisch für die europäische Kultur sind. Diese zu zeigen kann interessant sein.
Dennoch ist es manchmal schwierig, Geschichten wie einen Rhizom erzählen zu wollen. Intensitäten, Geflechte, Schicksale können so untergehen. Es besteht die Gefahr, dass der Zuschauer diese vielleicht nicht entziffern kann. Diese Gefahr besteht allerdings nicht beim Ukraїner The Movie. Hier zeigt sich eine ganze Gesellschaft wie ein Rhizom. Wie ein Wurzelwerk. Wie eine Ansammlung von Intensitäten. Und von Lebensgeschichten.
Gemacht um jungen Ukrainern das Land zu zeigen kann uns das Werk jetzt zeigen, welches Land da gerade überfallen wird. Erinnert der Folm gleichzeitig an den Geist Derridas. Den Geist einer friedvollen Welt. Den Geist einer Welt vor dem mörderischen Überfall eines barbarischen Nachbarn.
Manche Filme überraschen durch Handlung, die dann im klassischen Sinn Wendungen nehmen soll um den Zuschauer zu fesseln. Filme aus Fernost hingegen sind anders, konzentrieren sich auf den Moment. Fangen manchmal langsam an, um dann die Protagonisten zu begleiten. Und es gibt andere Filme. Wie El perro que no calla.
Zu sagen, der Film sei langsam wäre wahrscheinlich zu wenig gesagt. Denn um die Langsamkeit geht es hier nicht. Und auf der anderen Seite schon. Gibt sie doch den Raum um mit dem Film meditieren zu können. Und darum geht es bei Filmen. Um die Möglichkeit der Meditation. El perro que no calla(Achtung, Link führt zum Youtube Trailer).
Ein Kunstwerk sagt nicht nur etwas über den Kunstschaffenden aus. Es sagt auch etwas über die Kultur, in der der Schaffender lebt. Und unsere Kultur, wie Ruth Benedict in ihrem Essay Patterns of Culture anmerkt, können wir nicht verlassen. Wir können uns in dem Moment des Schaffens nur schlecht in eine andere Kultur versetzen. Folglich bilden die Kunstwerke (bewusst oder nicht) die aktuelle Kondition der Kultur ab. Wobei ich „Kultur“ hier als Gesellschaftstechnik verstehe und nicht als eine Menge der Kunstwerke, die uns umgeben. Also bilden auch Filme die Kondition der jeweiligen Gesellschaft ab. Oder die Kondition der Gesellschaftlichen Zustände. Auch, wenn sie es nicht wirklich vor haben.
Erster Film. Stammheim.
In seinen Vorlesungen aus dem Jahre 1977 bemerkte Michel Foucault, dass sich der Fokus der modernen Staaten vom Territorium auf die Körper seiner Bürger verlagerte. Hierfür schuf Foucault den begriff der Biopolitik. Noch früher, denn bereits 1959 hat Hannah Arendt in ihrem Essay The Human Condition auf diese Tatsache Aufmerksam gemacht. Später veränderte Giogrio Agamben den Begriff Biopolitik etwas und verband ihn mit dem des Ausnahmezustands (und mit dem Begriff des Lagers). Noch später, Ende der 90er Jahre, griff Peter Sloterdijk diese Idee in einer Rede Regeln für den Menschenpark auf, doch Sloterdijk geriet da in seiner Argumentation etwas durcheinander und wir werden nie erfahren, ob er etwas neues hat sagen wollen oder schlicht den satus quo beschrieb.
Der Körper ist schutzlos, schwach und schließlich tot.
Und darum geht es auch bei dem Film Stammheim aus dem Jahr 1986 (Regie Reinhard Hauff, Drehbuch Stefan Aust). Vielleicht mehr unbewusst denn bewusst. Denn was wir hier sehen, sind die Folgen der Isolationshaft der Mitglieder der ersten Generation der RAF während des Prozesses. Wir sehen die Zustände der einzelnen Protagonisten. Aber auch, wie der Staat Gewalt anwendet um Recht (wie auch immer es definiert sein mag) zu schaffen. In Gesetzeskraft beschreibt Jacques Derrida die Tatsache, dass ein Staat Gewalt anwenden muss um Recht (das Derrida keinesfalls mit Gerechtigkeit gleichsetzt) durchzusetzen. Die Gewalt, eine dreifache Gewalt, die des Staates, die der Staatsbürger, die zu Terroristen werden, zu Gegnern der Staatsordnung und die Gewalt, die innerhalb der Gruppe herrscht, wird hier auf eklatante Art sichtbar.
Und die Körper? Die Körper sind schutzlos. Wie immer, wenn sie Institutionen, Staatsapparaten und Systemen ausgeliefert sind. Am Ende sind die Körper verletzt, schwach und schließlich tot.
Zweiter Film. Johnny zieht in den Krieg.
Es gibt noch weitere Perspektiven. Die erste ist der Bedarf des Staates an jungen Männern, die für den Staat in den Krieg ziehen würden. Hierauf spielt der Originaltitel des Films Johnny got his gun an (aus dem Jahr 1971, Regie führte Dalton Trumbo). Der Körper also ist der Lieferant, der die Interessen des Staates mit der Waffe in der Hand durchsetzen soll. Der Soldat schenkt der Gesellschaft seinen jungen, gesunden Körper. Denn es ist dieser Körper, der verletzt und getötet werden kann.
Der Körper gehört der Wissenschaft, der Armee, dem Staat.
Und hier kommen wir zur zweiten Perspektive des Films. In seinem Essay Naissance de la clinique: une archéologie du regard médical aus dem Jahr 1962 beschreibt Michel Foucault, dass die Ärzte zunächst die Krankheit haben studieren wollen. Sie liessen also den Körper sterben, damit der Virus, die Bakterie oder was auch immer im Namen der Wissenschaft untersucht werden konnte. Damit verletzten sie nicht nur den hippokratischen Eid. Indem der kranke isoliert wird, sinken nach der Idee der Salutogenese antonovskys seine Chancen auf Genesung. Die geistige Verfassung, die sich immer im Zustand der Isolation, der Absonderung, der Quarantäne verschlechtert hat einen negativen Einfluß auf den Körper. Gleichzeitig schafft die Absonderung ein neues volk, von dem Agamben im Homo Sacer schrieb. Die abgesonderten, die aufgrund ihrer Erkrankung nicht dieselben Rechte haben wie der Rest der Gesellschaft.
Und der Körper? Er gehört in diesem Film der Armee. Also dem Staat. Bis er selbst sterben möchte.
Dritter Film Punishment Park
Im bereits zitierten Essay Homo Sacer sagt Giorgio Agamben, dass das Lager eine konsequente Entwicklung der Biopolitik sei. Jean-François Lyotard schrieb im Patchwork der Minderheiten, dass der Kapitalismus eine ständige Krise sei. Er kann ohne die Krise nicht leben, denn diese garantiert dem Kapitalismus die Spannung. Das Lager kann die Spannung im Körper des Gefangenen perfekt regulieren. Zwischen Recht, Rechtlosigkeit und Vernichtung.
Die Körper schweigen.
Der Film Punishment Park (1971, Regie Peter Watkins) hinterlässt beim Betrachter Schweigen. Deswegen möchte ich nicht viel über den Film sagen. Und die Körper? Die schweigen ebenfalls.
Alle drei in der Auswahl werden momentan, sofern ich es weiß, nirgends gezeigt. Der Zuschauer ist also auf private Sammlungen oder DVD Käufe im Internet angewiesen.
Beschreibungen bei Filmen bringen meistens wenig. Vielleicht auch nichts. Als ich die Beschreibung zu Ekwa Msangis Farewell Amor las, dachte ich, es sei ein Film über die Emigration. Und vielleicht ein Film über die Liebe, über zwei Menschen, die sich nach Jahren wieder gefunden haben. Und vielleicht hätte ich den Film dann nicht geschaut. Doch das ist lediglich der Rahmen. Wenn ich eine tiefe Analyse des Films durchführen würde, wäre es auch eventuell ein Film über die Liebe.
Doch manche Erzählungen haben auch einen anderen Boden. Eine andere Interpretationsebene. Farewell Amor hat eine solche zweite Ebene. Es bedeutet jetzt nicht, dass wir den Film 100 Mal schauen sollten, um ihn zu verstehen. Aber es ist angenehm, auch die zweite Ebene zu sehen. Darüber, welchen Einfluß eine starke, konservative Ideologie auf den einzelnen haben kann. Und was passiert, wenn diese Ideologie auf die menschliche Dimension trifft.
Für Sartre war die Einsamkeit eine Abwesenheit Gottes. Abwesenheit einer höheren Macht, die nach dem Wunsch Kants die Rolle der Moral übernehmen sollte. Da Höhere Mächte nicht mehr bei unserer Beschreibung der Welt notwendig sind, fühlen wir uns einsam, wenn niemand da ist. Allerdings kann die Einsamkeit auch davon rühren, wenn wir denken, wir seien alleine mit unseren Emotionen. Wenn wir denken, nur ich alleine habe diese Gefühle, diese Emotionen, kann ich mich einsam fühlen. Einige Gruppentherapien sollen genau das Gefühl der Einsamkeit beim Patienten dadurch lindern, dass er mit Menschen mit ähnlichen Erlebnissen darüber spricht. In der Zeit der Pandemie, kann es vermehrt vorkommen, dass wir, eingeschlossen in unserer Wohnung, unserem Haus, unserem Leben, denken, es gehe nur uns so. Das stimmt aber meistens nicht. Da draußen gibt es andere Menschen. Und das ist eigentlich eine positive Nachricht.
Es lohnt sich über die Gemeinsamkeiten nachzudenken. Zumal wenn wir einsam sind.
2. Die Anthropologie
Der Kulturrelativismus besagt, dass verschiedene Menschen, die in verschiedenen Kulturen leben und verschiedene Sprachen sprechen auch verschiedene Ereignisse verschieden erleben können. Und es stimmt zum Teil. In seiner Strukturellen Anthropologie verglich allerdings Claude Lévi – Strauss Aspekte kulturellen Lebens von Gemeinschaften, die weit voneinander entfernt sind. Der strukturelle Vergleich sagt lediglich, dass ein Stamm aus Brasilien ähnliche Rituale haben kann wie ein Stamm aus Australien. Es schließt keinen Universalismus dabei. Mit anderen Worten, er unterstellt den verschiedenen Gesellschaften keine Sachen, wie “gemeinsame Vorfahren” usw. Der Poststrukturalismus zerstörte die Möglichkeit des strukturellen Vergleiches nicht. Er konzentrierte sich auf die Unregelmäßigkeiten in der Struktur, in der Konstruktion. Er untersuchte mögliche Fehler und Abweichungen. Das Problem des Poststrukturalismus lag daran, dass er trotz seines Namens eher mit dem Universalismus kämpfte denn mit dem Strukturalismus. Mit Kant denn mit Lévi – Strauss oder Cassierer.
Gehen wir in unseren Untersuchungen tiefer, fragen wir nicht nach einem Ritual sondern nach Empfindungen, nach Gefühlen der Menschen in verschiedenen Kulturen, bewegen wir uns auf der kognitiven Ebene, können die Ergebnisse andere sein. Es soll hier kein neuer Universalismus entstehen. Denn die Kultur, die Sprache kann sehr wohl einen Einfluss auf unsere Gefühle haben. Oder darauf, wie wir diese äußern. Es lohnt aber der Blick auf die Gemeinsamkeiten. Zumal wenn wir einsam sind.
In Anthropology And Modern Life diskutierte Franz Boas die Möglichkeit des Nationalismus. Er stellte fest, dass der Nationalismus in seiner jetzigen Form praktisch unmöglich ist. Die Nation ist eine ziemlich abstrakte Konstruktion, die erst vor einer relativ kurzen Zeit entstanden ist (wie Boas fest stellt, gab es im Mittelalter in Europa keine nationalistischen Gefühle). Boas sagt, der Nationalismus hatte auch positive Kräfte, war aber zugleich der Grund für negative Gefühle. Der heutige Nationalismus erinnert eher an den Religionsersatz, den Émile Durkheim in Les formes élementaires de la vie religieuse beschrieb. Menschen versammeln sich hinter einem Symbol, einer Fahne, einem Zeichen um den abwesenden Gott zu ersetzen. Was der Gott ist, das ist an dieser Stelle nicht interessant. Das Problem ist aber, dass wir, anthropologisch gesehen, fähig sind, uns mit einer relativ kleinen Gruppe von Menschen zu identifizieren. Manche haben mehr “Freunde” auf Facebook als Menschen mit denen sie sich identifizieren können.
Es lohnt sich, über den Nationalismus nachzudenken. Zumal in der Einsamkeit.
Es lohnt sich über die Zeit nachzudenken. zumal jetzt, wo wir einsam sind.
4. Die Zeit
Kant beschrieb die Zeit als etwas, das fließt. Es soll wie ein Fluss von A nach B fließen und dabei verstreichen. Wenn wir den egozentrischen Blick Kants anwenden mag seine Bemerkung vielleicht auch stimmen. Doch die Zeit kann auch anders fließen. In Japan gibt es den Begriff der Zeit, die zurück kehrt.
Bruno Latour hat in Nous n´avons jamais été modernes beschrieben, dass das kantische Verständnis der Zeit uns dazu verleiten könne, vergangenes negativ zu beurteilen. Er beschrieb es anhand des Moments der Revolution. Revolutionäre machen einen Schnitt in der Zeit um sich von der Vergangenheit abzusetzen und das Gefühl zu haben, jetzt wird alles besser. Der Nationalismus funktioniert sehr ähnlich. Geübt darin, alte Zeit als vorsintflutlich zu bezeichnen und der eigenen alten Technologie zu missachten ist es sehr einfach, auf andere Gesellschaften von oben herab zu schauen. Denn technologisch sind wir besser. Wir sind aber immer noch einsam.
Der Film erzählt all das nicht. Oder vielleicht doch. Wenn er es erzählt, so nicht vordergründig. Viel mehr im Hintergrund. Der Film wurde 2015 von Yann Arthus – Bertrand realisiert worden. Es zeigt Menschen. Und ihre Gefühle. Der Film ist frei zugänglich unter diesem Link (mit verschiedenen Sprachversionen: http://www.human-themovie.org. Und heißt Human. Es lohnt sich. In den Zeiten der Einsamkeit.
Scripts we read may never be realised. But this is nit the question. And when you have a script (somewhere, in your imagination maybe), don’t hesitate to make a little movie and send it us. We will be happy to present it here.
In Polish (we are still working on the English version).
While all movie productions are stopped, some artists has decided to read scripts, to give the audience a… yeah, what? We have not a clue and I think, those artists doesn’t have it either.
Scripts we read may never be realised. But this is nit the question. And when you have a script (somewhere, in your imagination maybe), don’t hesitate to make a little movie and send it us. We will be happy to present it here.
Wim Wenders w roku 1982 nakręcił film Pokój 666. Szatańska formuła. A diabeł lubi się śmiać. Z kogo? Z nas, oczywista. A w tym filmie konkretnie z kilkunastu światowej sławy reżyserów, którzy próbują bawić się we wróżki. Z raczej opłakanym skutkiem. Bo na pytanie o przyszłość filmu i jego języka nikomu nie udaje się niczego ważnego powiedzieć. Mówią o wszystkim, o przeszłości, obecnej sytuacji – ale nie o przyszłości. Tak więc jednym z najważniejszych przesłań tego obrazu jest wniosek, że przyszłości przewidzieć się nie da, że nie sposób powiedzieć o niej czegokolwiek sensownego. Prócz stwierdzeń typu: Przyszłość będzie ciekawa. No i zaskakująca. Ale nawet takie stwierdzenia w 1982 roku w pokoju numer 666 w Hotelu Martinez w Cannes nie padły. Wybrzmiały za to podczas ostatniego Malta Festival w Poznaniu. Zaproponowane przez Tima Etchellsa, kuratora tegorocznego, zorientowanego na przyszłość idiomu (New World Order), i jego trupę Forced Entertainment. W spektaklu zatytułowanym Tomorrow’s Parties para aktorów stoi na scenie i snuje przed publicznością najróżniejsze wizje przyszłości, przerzuca się nimi i używa ich jako formy dialogowania. Przyjmijmy i my tę formułę. Bo wygląda na to, że lepszej na razie nikomu nie udało się znaleźć. Wyobraźmy sobie zatem taki dialog:
W przyszłości w kinie niewiele się zmieni.
Oprócz tego, co będziemy oglądać i jak będziemy to robili.
W przyszłości będziemy oglądać filmy krótkie, bardzo krótkie. Pięciominutowe, jednominutowe, może nawet kilkusekundowe. Takie filmy mamy już dziś, tylko cały czas walczą one o byt z filmami pełnometrażowymi. W końcu zwyciężą. Bo ludzie będą mieli coraz mniej czasu na siedzenie przed ekranem. Film będzie się musiał do tego dostosować.
W przyszłości będzie tak, że film będzie się rozpościerał przed nami, przed każdym z osobna, jak projekcja na ścianie.
A może w przyszłości filmy będą raczej coraz dłuższe? Może nawet filmy fabularne będą przypominały dzisiejsze seriale – i będą trwały 12 godzin, dni, może nawet tygodni? Ludzie będą mieli coraz mniej czasu, ale długie filmy wcale im tego czasu nie będą zabierały. Pozwolą tylko lepiej czas spędzić. Na przykład w towarzystwie. Dziś każdy trzyma telefon pod stołem i tam co jakiś czas zerka. W przyszłości będzie tak, że obraz będzie się rozpościerał przed nami, przed każdym z osobna, taki wielki, coś jak dzisiejsza projekcja na ścianie. Każdy będzie miał taki obraz, lecz nie wprowadzi to chaosu, bo te obrazy nie będą się na siebie nakładały. Będą bowiem tak spolaryzowane, by widział je wyłącznie ich właściciel. W ten sposób ludzie siedzący przy stole będą mogli na siebie normalnie patrzeć, rozmawiać, i jednocześnie oglądać filmy. Zaczną być coraz bardziej cenione filmy o wolnym tempie, takie, które przemawiają obrazem raczej niż fabułą, tak jak filmy Tarkowskiego, choćby Ofiarowanie. Tak, kino przyszłości to będzie coś w rodzaju Tarkowskiego, tylko w zwolnionym tempie.
Na rzecz filmów długich, o powolnym, transowym rytmie, przemawiać będzie też fizyczne uwolnienie widza i filmu, wszak by oglądać film, widz nie będzie musiał już być przykuty do sali projekcyjnej i fotela. Nic nie będzie stało na przeszkodzie, by oglądać filmy podczas spaceru, dajmy na to, po lesie czy po plaży. Albo podczas zaganiania krów do obory. Widz zaganiający krowy będzie zupełnie innym widzem.
A może w przyszłości mało kto będzie cokolwiek oglądał?
Widz przyszłości będzie widzem grającym. Bo granica między grami a filmami stopniowo ulegnie zatarciu. Interaktywność filmowego medium sprawi, że każdy widz będzie mógł brać czynny udział w oglądanym przez siebie filmie. Każdy z członków rodziny siedzącej wokół wigilijnego stołu będzie jednocześnie zaznawał przygód w innych miejscach, na przykład będzie w tym czasie próbował wydostać się z pokoju, w którym ktoś go nie wiadomo kiedy i dlaczego zamknął (jak tego Oh Dae-su, bohatera filmu Oldboy, za który Park Chan-wook wziął główną nagrodę w Cannes w 2004 roku), wykorzystując wskazówki ukryte w traumatycznych, wypartych wspomnieniach z dzieciństwa.
A może w przyszłości mało kto będzie cokolwiek oglądał? Bo oglądanie będzie zbyt drogie? Bo po krótkim okresie panowania intelektualnego komunizmu – kiedy w wyniku światowej rewolucji (która zacznie się w USA i podzieli świat na dwa wrogie obozy, między broniące praw autorskich Chiny z kilkoma sojusznikami a całą, intelektualnie komunistyczną resztę) zostaną zniesione wszelkie prawa intelektualne i filmy staną się darmową, ogólnie dostępną rozrywką – nastąpi powrót do egzekwowania praw autorskich, tak radykalny, że nawet za myślenie trzeba będzie płacić. To znaczy płacić za wykorzystanie cudzych myśli we własnym umyśle. Bo przecież mało kto jest zdolny do myślenia własnymi. A opłata – bardzo słona – będzie pobierana automatycznie, jak dziś należność za muzaki puszczane w windach domów towarowych czy hoteli.
A może jeszcze inaczej, myślenie cudzymi myślami stanie się tak drogie, że wszyscy będą na okrągło oglądali filmy po to tylko, żeby nie myśleć. Bo robione masowo w Szanghaju i Hong Kongu filmy, ze scenami rozpadającymi się już po pierwszym obejrzeniu, będą tańsze od solidnych, wyprodukowanych na własny użytek myśli.
Filmowcy zostaną uznani za wrogów publicznych numer jeden, będą się organizowali w gangi i produkowali filmy po kryjomu.
Przyszłość, kto wie, może należeć do horroru. Każdy będzie mógł sobie zamówić fabularny horror, który będzie dostosowany do jego osobistych lęków i obsesji. Niczym skrojony na miarę garnitur. Horror na tyle doskonały, że będzie doprowadzał ludzi do tak panicznych ataków strachu, iż nastaną dni masowych samobójstw. W tym samym czasie serwisy społecznościowe i inne metody gromadzenia wiedzy o człowieku staną się tak doskonałe, że oparte na osobistym profilu horrory będą powstawały bez względu na to, czy człowiek tego sobie życzy, czy nie. I będą mu podsuwane w najmniej oczekiwanych chwilach, podobnie jak dziś reklamy serwisów matrymonialnych. Każdy człowiek będzie żył w tak strasznym i permanentnym strachu, że jedyną alternatywą przed odebraniem sobie życia będzie popadniecie w szaleństwo.
Rządy wielu państw, przerażone perspektywą wyludnienia i bankructwa funduszy emerytalnych, zdelegalizują kino. Filmowcy zostaną uznani za wrogów publicznych numer jeden w USA. Będą się organizowali w gangi i produkowali filmy po kryjomu. Albo kupowali za bezcen w wyludnionej Kanadzie, która nie wprowadziła zakazu, i przemycali przez granicę. Ludzie będą się zbierać po kryjomu w nocnych melinach, by wspólnie oddawać się zakazanej nieprzyjemności.
Może jednak nie będzie tak źle. Może odarcie człowieka z prywatności sprawi, że powstaną programy komputerowe, które będą automatycznie generowały obrazy i filmy według naszych najskrytszych myśli. W niemal każdej minucie filmu będziemy bezlitośnie konfrontowani z jakimiś wypartymi, poukrywanymi głęboko w zakamarkach piwnic naszych umysłów, wstydliwymi myślami i, co gorsza, filmy te będą filmami publicznymi, każdy będzie mógł je obejrzeć. I, co jeszcze gorsza, z jakiegoś nie znanego nam jeszcze powodu będziemy to uwielbiali. Na podobieństwo średniowiecznych wyznawców Chrystusa, którzy masowo znajdowali upodobanie w publicznym obnażaniu swych ciał i w umartwianiu się poprzez biczowanie.
Ludzie staną się jeszcze bardziej samotni i wyobcowani. Kino, ciemna sala projekcyjna, była miejscem spotkań, często intymnych spotkań. Rozwój technik i multimedialnych gadżetów sprawi, że każdy będzie żył zamknięty w swoim wewnętrznym świecie, tak jak dziś czynią to hikikomori albo otaku, japońscy dziwacy.
Kino przyszłości uwolni się od przymusu snucia historii.
A może odwrotnie, może mobilność obrazu połączy ludzi zamiast dzielić? Może nastanie moda na towarzyskie zabawy filmowe, takie na przykład, że kawałki filmu czy odcinki serialu będą porozrzucane po różnych ludziach, po należących do nich nośnikach, powiedzmy, że telefonach, i żeby obejrzeć kolejny kawałek, trzeba będzie odnaleźć właściwego człowieka i się pod niego podpiąć na wspólny seans. Bo właściciel kawałka będzie oglądał razem z nami, tak to będzie urządzone, że nie będzie mógł sam sobie obejrzeć, że warunkiem obejrzenia będzie znalezienie partnera. Być może z czasem zmieni się dzięki temu ewolucyjny model łączenia się ludzi w pary i większe grupy. Nie po to, żeby płodzić dzieci i przetrwać, lecz by wspólnie coś obejrzeć.
A może kino przyszłości uwolni się od przymusu snucia historii? Bo ludzie zaczną masowo interesować się medytacją zen albo kontemplacją własnego wnętrza, na wzór świętego Ignacego Loyoli. I będą cały swój umysłowy wysiłek kierować na uwolnienie się od automatycznej narracyjności swoich umysłów. Dostrzegą, że śledzone na ekranie opowieści działają na umysł jak narkotyk, i że warto czynić wysiłki, by z tym nałogiem zerwać. I wtedy dopiero odkryją piękno obrazu, który wreszcie będzie tylko tym, czym jest, obrazem. Skłaniającym do naturalnej zadumy i do niczego więcej.
Z pewnością zmieni się kształt obrazu. Nie będzie już ani prostokątny, ani kwadratowy. Tylko nie wiadomo jaki. Może okrągły?
A może kształt ekranu będzie nieokreślony? Może obraz przyszłości będzie miał nieokreślone granice? To znaczy określone, lecz trudne do uchwycenia? Nie łatwo będzie zdecydować, czy dana rzecz należy jeszcze do filmu, czy do pozafilmowej rzeczywistości. Trudno też będzie określić, czy emocje, które czujemy, są naszymi własnymi emocjami czy może emocjami filmowych postaci. Czy zdarzenia, które pamiętamy, rzeczywiście nam się przydarzyły, czy tylko je oglądaliśmy na ekranie.
Bo świat filmu stanie się rzeczywistością. I różnie będzie przez różnych ludzi postrzegany. Podobnie jak to się dziś ma z dwujęzycznością, kiedy zadajemy sobie pytanie – który z moich języków jest tym pierwszym? I nie znajdujemy odpowiedzi. Dla wielu takich zagubionych ludzi filmowa rzeczywistość stanie się tą pierwszą. Świat realny straci na znaczeniu, zostanie wyparty na margines życia. Albo w ogóle przestanie istnieć.
Po co bawić się w jakieś fizyczne projekcje, kiedy można to sobie wszystko wyobrazić z jeszcze lepszym skutkiem?
A może w przyszłości nie będzie ekranów, będzie tylko kadr rzucany na różne przypadkowe powierzchnie czy trójwymiarowy, unoszący się w powietrzu obraz? Obiekt? Widz będzie dzięki temu mógł aktorów dotykać, choćby i podszczypywać aktorki. Wystarczy wyciągnąć rękę. Albo nawet nie wyciągać, bo to może dziać się bliżej, w nałożonych na nos okularach.
A może kino przyszłości umiejscowione zostanie głębiej jeszcze, to znaczy w mózgu człowieka? Po co bawić się w jakieś fizyczne projekcje, kiedy można to sobie wszystko wyobrazić z podobnym, a może nawet jeszcze lepszym skutkiem? Każdy będzie wymyślał filmy, choć nie będzie sobie z tego zdawał sprawy, podobnie jak dziś wyobrażamy sobie, tworzymy naszą rzeczywistość i też zazwyczaj nie mamy o tym pojęcia. Sobie i innym, bo przecież wymyślanie jest zajęciem kolektywnym.
Tylko czy w przypadku filmów wyłącznie wyobrażonych pojęcie kształtu i granic obrazu będzie w ogóle miało jakiś sens? Czy sytuacja filmu nie będzie przypominała sytuacji naszego wszechświata? O którym niewiele da się powiedzieć, prócz pozornie paradoksalnych stwierdzeń typu że jest nieskończony, lecz ograniczony? Albo odwrotnie?
I tak te gdybania będą się jeszcze przez jakiś czas ciągnęły – a może nie? może same dojdą do wniosku, że już wystarczy? – aż do zakończenia, w którym przeczytamy, że tak spekulować można by długo jeszcze. Ale czy warto? Dla rozrywki, być może. No i dla poszerzenia myślowych horyzontów, dla obejmowania nimi coraz większych obszarów możliwości – wszak proces ten nie ma końca, możliwe jest wszystko. Ale czy w ten sposób dowiemy się czegoś ważnego o przyszłości? Czegoś o niej prawdziwego? W to należy wątpić. Bo wszelkie gdybania są w pierwszej kolejności – i być może jedynej – jedną wielką kopalnią wiedzy o nas samych, o naszych jawnych i ukrytych marzeniach oraz lękach. Kino owszem, się nimi karmi, ale tak naprawdę niewiele lub nic zgoła sobie z nich nie robi. Bo kino jest jak życie. A w życiu, wiadomo, bywa raz tak, raz siak, a czasem zupełnie inaczej. I żadna przyszłość tego nie zmieni.
Im Passage Kino Hamburg findet ab dem 13.11. – 15.11. das Kinofest des koreanischen Films statt. Insgesamt werden vier Filme gezeigt. Hier der Link zum Kino (Achtung, externer Link). Trotz intensiver Recherche haben wir eine gesonderte Seite des Festes nicht finden können.
Am 16.11.19 findet ab 17.00 im Künstlerhaus Bergedorf (ebenfalls externer Link) die Vernissage von Rolf Naedler statt. Würden wir die Bilder hier beschreiben, würden wir den möglichen Zuschauer in eine gewisse Richtung führen. Das gesehene wird dann stets mit dem geschriebenen verglichen. Da die vorherige Beschreibung stets eine Erwartung auslöst. Nur ein Wort: würde die Ausstellung nicht interessant genug, würden wir diese nicht erwähnen.
